Vijftien jaar geleden begon een financiële crisis door gebrekkig toezicht, foute aannames over risico bij bestuurders en een markt die schreeuwde om beleggingsproduct. De ijsberg werd zichtbaar door het omvallen van Lehman. Niet zomaar een bank; 25.000 werknemers, USD 639 miljard balanstotaal (ter vergelijking: ABNAmro per einde 2022 EUR 379 miljard), op 3 na de grootste bank in de VS. Zoals vaak nadat er iets serieus verkeerd gaat is de reflex om maatregelen te nemen “zodat het nooit meer kan gebeuren”. Zware maatregelen, opgelegd vanuit de politiek, uitgewerkt door toezichthouders en uitgevoerd door de financiële sector waren het gevolg. Banken werden zelfs opgeknipt om het zwaar beschadigde vertrouwen van de burger te helpen terugwinnen. Geen vermenging meer van de veilige spaar- en betaalbank met goedkoop kapitaal voor riskante activiteiten (investment banking). Enorme investeringen zijn gedaan in uitbouwen van risicobeheersing in veel aspecten van bankieren; niet alleen vermijding van afhankelijkheden van een klein aantal grote cliënten, ook ook het limiteren van concentraties in de professionele tegenpartijen in het verwerken of financieren van transacties.
Maar de financiering van de wereld is een markt, en dus is er concurrentie en als er concurrentie is zijn er belangen en als die belangen maar groot genoeg worden wordt het onderdeel van politiek gedreven handelen. In Nederland is de bankenactiviteit voor de ruime meerderheid geconcentreerd in een handvol partijen. In Duitsland en Frankrijk zijn er naast de nationale kampioenen ook regionale spelers actief. Het toezicht binnen de Europese Unie (EU) wordt gecoördineerd door 1 partij, de Europese Centrale Bank (ECB). Elk EU-land heeft van oudsher een eigen toezichthouder voor de lokale uitvoering. Er is 1 set van regels, de politiek heeft er weinig directe invloed op. De drempel om een volledige nieuwe banklicentie aan te vragen is daarom flink. Dat ligt anders in de VS. Er zijn naast nationale kampioenen ook grote regionale, of anderszins gespecialiseerde spelers. Dat valt onder centraal toezicht maar “om het werkbaar te houden” zijn er verschillen in toezicht tussen internationaal actieve spelers en uitsluitend nationaal werkende banken, zijn er verschillen in zwaarte naarmate de omvang verschilt en is er geen integrale set van regels binnen hetzelfde toezicht. In de loop van de jaren is toezicht in de VS deels gedecentraliseerd en deels afgezwakt ten opzichte van de situatie in de eerste jaren na de crisis.
Zo kan het gebeuren dat een bank ontstaat waar erg veel kwetsbaar bezit van innoverende industrie geparkeerd stond en na onoplettendheid (of was men eigenwijs?) dat geld was belegd waardoor het moeilijker of met financiële schade op te nemen is als dat geparkeerde geld wordt opgevraagd. De in de afgelopen kwartalen opgelopen rente deed de marktwaarde van de beleggingen van Silicon Valley Bank (SVB) dalen. Hierdoor ontstond een (op dat moment nog papieren) verlies van USD 1,8 miljard. De bank was (aan de late kant) bezig nieuw kapitaal op te halen om dat verlies op te vangen. Hoe het precies gelopen is wordt momenteel uitgezocht maar uitlatingen van een belangrijke kapitaalverstrekker in de innovatie industrie dat hij vanwege zijn twijfels over de robuustheid van SVB zijn geld daar had opgenomen hebben bijgedragen aan de “bank run”. Op 1 dag werd USD 42 miljard aan tegoeden bij SVB opgevraagd en die liquiditeit had de bank niet; het directe gevolg is een faillissement van SVB.
Het toezicht op banken in Europa is niet zonder gebreken. Maar het is een stuk robuuster dan de Amerikaanse versie. Na de eerste emotie dat de Amerikaanse belastingbetaler teleurgesteld is dat de belofte van bescherming tegen herhaling gebroken is, kwam de tweede dat het innovatieve deel van de Amerikaanse economie flinke onderlinge verwevenheid laat zien, waardoor de tweede belofte van het nieuwe, dure, toezicht ook gebroken blijkt. Er is dus toch weer besmetting van banken onderling, zo concludeert de markt. En dit stuurt de bankenaandelen meteen de diepte in. Ook al is SVB allerminst too big to fail, de Amerikaanse overheid weet gewoon niet zeker hoezeer de besmetting om zich heen gegrepen heeft. Dus komt president Biden met hetzelfde chequeboek als medio 2008. Wat is dan de reactie van de markt? Zie je wel! En omdat de grootste kapitaalmarkt op de planeet niet weet hoe het zet krijgen ook andere markten te maken met deze onzekerheid. Sommigen denken ook terug aan de Savings & Loans crisis van de jaren ’80; eigenlijk ook een toezichtprobleem van regionaal actieve spaarbanken.
Dit gepruts komt de wereld heel slecht uit. Meteen wordt getwijfeld aan eerdere duidelijke beleidsvoornemens van centrale bankiers dat de rente echt omhoog moet om de inflatie te beteugelen. Doen ze dat nog als er een vertrouwenscrisis naar banken op de loer ligt? Ondertussen lijdt de consument onnodig nog wat langer door.
Zolang niet met straffe hand wordt ingegrepen zoekt de markt naar wegen om het zichzelf gemakkelijk te maken. Dat is niet vreemd, en wij nemen dat marktpartijen nog niet eens kwalijk. Door de boel op scherp te zetten komen nieuwe, betere oplossingen beschikbaar voor mensen met een financieel plan. Maar dan moet het toezicht wel flink verbeteren. Misschien helpt het als financiële vertegenwoordigers van de rest van de planeet die ook in dollars belegt de Amerikaanse president en de Federal Reserve Bank op het matje roept. De schade rechtvaardigt het, en ze hebben zich nu twee keer aan een immense steen gestoten. Zouden ze er deze keer van leren?